RASY PSZCZÓŁ I ICH CHARAKYERYSTYKA

Polscy pszczelarze, dążąc do intensyfikacji produkcji, wykorzystują różne rasy i odmiany pszczół. Jednak zalecane jako najlepsze do hodowli w naszych warunkach są trzy rasy: środkowoeuropejska, kaukaska i kraińska.

Pszczoła środkowoeuropejska – inaczej nazywana też pszczołą miodną właściwą. Jest dość duża, krępa, ma szeroki odwłok, a siedząc na kwiecie sprawia wrażenie przysadzistej. W porównaniu do innych ras ma krótszy języczek, skrzydła i obnóża. Zwykle jest ciemnobrązowa, po brzusznej stronie nieco jaśniejsza. Rodziny tej rasy osiągają średnią siłę, która narasta powoli i osiąga apogeum w połowie lata.

Do zimowli rodziny przystępują w pełnej sile. Matki czerwią się dość dobrze, w szczytowym okresie rozrodu składając do 2000 jajeczek. Pszczoła środkowoeuropejska charakteryzuje się średnią skłonnością do rojenia, a gdy już rojenie się pojawi, dość trudno przywrócić rodzinie nastrój roboczy. Pszczoły są ruchliwe i płochliwe, a przy pracach wokół ula dość skłonne do ataku. Słabo bronią się przed rabunkiem, natomiast nie mają skłonności do rabowania innych rodzin. Pszczoły środkowoeuropejskie lubią silne i długotrwałe pożytki, szczególnie z rośli jednego gatunku. Natomiast niezbyt aktywnie poszukują nowych pożytków, gdy te dotychczas oblatywane zaczynają się wyczerpywać.

Pszczoły środkowoeuropejskie doskonale zimują, wielu pszczelarzy uważa, że najlepiej ze wszystkich znanych ras. Są też dość odporne na choroby pszczół. Pszczoły tej rasy w formie czystej są dość rzadko spotykane, zwykle są mieszańcami z innymi rasami. Tak więc także ich cechy nie zawsze występują w takim nasileniu, w jaki ma to miejsce dla pszczół rasowo czystych.

Pszczoła kraińska – pszczoła klimatu kontynentalnego, która ukształtowała się w dość surowych warunkach przyrodniczych. Jest średniej wielkości, dość szczupła w porównaniu do środkowoeuropejskiej poprzedniczki. Ma też dłuższe zawieszenie obnóży. Ma szare i bardzo gęste owłosienie. Starsze osobniczki, gdy włoski częściowo się wytrą, są bardziej brązowe. Rodziny rozwijają się bardzo intensywnie już wczesną wiosną. Szybko dochodzą do pełnej siły, która z biegiem okresu pożytkowego spada. Pszczoły pod koniec lata stają się też mniej aktywne. Z tego powodu ta rasa pszczół uznawana jest za idealną na wczesne pożytki.

Matki pszczoły kraińskiej czerwią się dość dobrze i szybko. Jednak czerwienie automatycznie obniża się w sytuacji, gdy pożytek staje się słabszy. Pszczoła kraińska ma wyższą skłonność do rojenia niż pszczoła środkowoeuropejska. Ale, co ciekawe, szybko popada w nastrój rojowy i równie szybko wyzbywa się go. Rasa jest dość podatna na wszelkie działania kierujące rozwojem, pszczelarz może więc w pewnym stopniu ograniczyć częstotliwość rojenia.

Pszczoły kraińskie są dość łagodne i nieagresywne. Ze spokojem znoszą przeglądy plastrów i inne prace ulowe, rzadko żądlą. Warto je wybrać szczególnie wtedy, gdy pasieka znajduje się w sąsiedztwie osiedli ludzkich. Są bardzo aktywne i pracowite, a w sytuacji braku pożytku szybko zaczynają wyszukiwać nowe tereny pożytkowe i zbierać nektar i pyłek na nowych dla siebie terenach. W tym zakresie są bardzo elastyczne i niekłopotliwe.

Pszczoła kaukaska – wywodzi się z dalekiego Kaukazu, jednak bardzo dobrze czuje się w naszych polskich warunkach. W porównaniu do dwóch opisanych ras, ta pszczoła jest zdecydowanie najmniejsza. Jej ciało jest szare lub ciemnoszare, natomiast owłosienie bardzo jasne. Wydajność matek w czerwieniu nie jest zbyt wysoka – w szczytowym okresie rozrodu królowa składa około 1100-1500 jaj dziennie. W porównaniu do poprzedniczek nie jest to więc dużo.

Duża zaletą pszczoły kaukaskiej jest natomiast bardzo mała skłonność do rojenia. Nastrój rojowy nie wpływa na aktywność rodziny, która nadal intensywnie zbiera nektar i produkuje miód. Pszczoły kaukaskie są bardzo łagodne i dobrze trzymają się plastrów. Niestety, maja skłonność do nadużywania kitu pszczelego i niezbyt dbają o porządek. Pszczoła kaukaska spośród wszystkich trzech ras w Polsce jest zdecydowanie największą bałaganiarą.

Wadą pszczół rasy kaukaskiej jest wysoka skłonność do rabunku. Natomiast własnego gniazda bronią doskonale i nie dopuszczają, by ich rodzina została obrabowana. Pszczoły dość aktywnie poszukują nowych pożytków, gdy stare się wyczerpią. Nie przywiązują się do jednego gatunku roślin, łatwo przystosowują się do zbierania nektaru i pyłku na nowych gatunkach.

Klimat w Polsce niezbyt sprzyja zimowaniu pszczół rasy kaukaskiej. Jednak odpowiednia dbałość i zaangażowanie ze strony pszczelarza sprawią, że pszczoły przezimują w doskonałej formie. Trzeba jednak liczyć się z tym, że ryzyko strat w rodzinie jest u pszczoły kaukaskiej dużo wyższe niż w przypadku rasy kraińskiej i środkowoeuropejskiej. Jeśli chodzi o choroby, pszczoły są w średnim stopni odporne na zarażenie najpopularniejszymi chorobami.

RASY PSZCZÓŁ Kraińska macedońska - populacje górskiej pszczoły kraińskiej zasiedlające Półwysep Bałkański. Jest silnie zróżnicowana biologicznie, odznacza się dobrym rozwojem rodzin, umiarkowaną rojliwością i zaznaczającą się czasami agresywnością. Robotnice mają dość jasne ubarwienie (często z żółtymi paskami), zwłaszcza w populacjach na południu Grecji. Kraińska (krainka) (Apis mellifera carnica) - podgatunek pszczoły miodnej zasiedlający pierwotnie znaczną część Europy na wschód od Alp i Karpat Zachodnich, oraz na południe od strefy lasostepów aż do Morza Czarnego, Egejskiego i Adriatyku. Jest obecnie powszechnie znany i rozpowszechniony poza naturalnym zasięgiem. Robotnice są szare, średniej wielkości o szczupłym ciele wysoko osadzonym na odnóżach i dość długim języczku (około 6,50mm.). Są łagodne, spokojne, dobrze trzymają się plastrów. Wyróżniają się pracowitością i dużą lotną aktywnością. Mają dobrze rozwinięty zmysł orientacyjny, są żywotne i dobrze znoszą kaprysy pogody. Sklepią miód przeważnie na sucho. Używają mało kitu, gniazda utrzymują czysto. Są odporne na choroby. Rodziny wiosną rozwijają się na ogół bardzo intensywnie, po wyczerpaniu się pożytku szybko tracą aktywność. Są przeważnie bardzo rojliwe niż pszczoły innych podgatunków. Rozróżnia się odmianę górską i stepową, a w ich obrębie wiele ras i populacji lokalnych, różniących się temperamentem, intensywnością rozwoju i rojliwością. W praktyce pszczelarskiej nazwą tego podgatunku określa się przeważnie tylko jego populację alpejską, najlepiej poznaną i intensywnie hodowaną. Poza tym rozróżnia się jeszcze populację panońską i macedońską oraz rasy lokalne: karpacką i ukraińską. PSZCZOŁA AFRYKAŃSKA - zwyczajowa nazwa pszczoły afrykańskiej właściwej, przyjęta w czasach, gdy uważano ją za występującą na terenie całej tropikalnej Afryki (obecnie rozróżnia się ok. 5 nowych podgatunków). 2. występująca w Brazylii zdziczała pszczoła wywodząca się od importowanych z Afryki matek -> pszczoły środkowoafrykańskiej. PSZCZOŁA AFRYKAŃSKA GÓRSKA - Apis mellifera monticola Smith - podgatunek pszczoły miodnej z grupy afrykańskiej, występujący w siedliskach wysokogórskich (powyżej 2000 m n.p.m.) wschodniej Afryki (Etiopia, Kenia, Tanzania). Robotnice p.a.g. są stosunkowo duże, ciemno ubarwione; długość języczka średnio 6,06 mm. P.a.g. jest przystosowana do chłodnego klimatu, mało rojliwa i łagodna. PSZCZOŁA AFRYKAŃSKA WŁAŚCIWA Apis mellifera adansonii Latr. - podgatunek pszczoły miodnej z grupy afrykańskiej, zasiedlający zachodnią Afrykę od Senegalu po rzekę Kongo. Robotnice p.a.w. mają na ciele intensywnie żółte pasy, są średniej wielkości i mają krótki języczek (5,69 mm). Tworzą rodziny bardzo żywotne, agresywne, o wybitnej skłonności do rojenia się i migracji. PSZCZOŁA ALGIERSKA (pszczoła telIska) Apis mellifera intermissa But.-Reep. - podgatunek pszczoły miodnej z grupy afrykańsko-europejskiej, występujący w Afryce na północ od Sahary: od Libanu do marokańskiego wybrzeża atlantyckiego. P.a. jest podobna do pszczoły iberyjskiej, także ciemno ubarwiona, lecz trochę mniejsza, ma dość długi języczek (6,38 mm). Dobrze znosi okresy suszy, roi się bardzo intensywnie i zakłada dużo mateczników (ponad 100), obficie kituje. W rodzinach bezmatecznych szybko pojawiają się trutówki. Na terenie występowania Opracował: Grzegorz Stanek 7 p.a. jest dość zróżnicowana; wyróżnia się zwłaszcza populacja występująca na obszarze Maroka, zwana często pszczołą marokańską (nazwa używana niekiedy jako synonim pszczoły algierskiej). Jest ona jaśniejsza i ma dłuższy języczek (do 6,54 mm). W górach Maroka występuje populacja lokalna p.a., określana także jako odrębny podgatunek Apis mellifera major Rutt. Robotnice z tej populacji dorównują wielkością pszczole iberyjskiej, mają bardzo długie języczki (7,04 mm) i kilka żółtych pasków na odwłoku. PSZCZOŁA ANATOLSKA Apis mellifera anatolica Adam - podgatunek pszczoły miodnej, obejmujący słabo dotychczas poznane populacje-zamieszkujące Azję Mniejszą, różniące się między sobą ubarwieniem robotnic: od ciemnego (pobrzeże Morza Czarnego na wschód od Synopu) do jasno-żółtego i pomarańczowożółtego (w głębi Anatolii i na wybrzeżu Morza Śródziemnego). Różnią się one także intensywnością rozwoju rodzin i rojliwością. P.a. ma dobrze rozwinięty zmysł orientacyjny, jest raczej łagodna, ale bywa pobudliwa zwłaszcza w okresach ochłodzenia; dobrze zimuje. PSZCZOŁA ARMEŃSKA Apis mellifera armenica - populacja coraz częściej traktowana jako podgatunek z kaukaskiej grupy pszczoły miodnej. Występuje w Armenii, na wysokości 600-1300 m n.p.m. Jest podobna do pszczoły kaukaskiej nizinnej i do pszczoły perskiej. Robotnice mają dużo żółtej barwy na odwłoku, są łagodne i spokojne, umiarkowanie rojliwe, sklepią miód głównie na mokro. Matki bardzo wydajnie czerwią. PSZCZOŁA AUGUSTOWSKA - miejscowa populacja pszczoły leśnej występująca w rejonie Augustowa, objęta ochroną przed zmieszańcowaniem, utrzymywana w tzw. zamkniętym rejonie hodowli utworzonym w 1976 r PSZCZOŁA BANACKA Apis mellifera banatica Groz. - populacja odkryta na terenie Banatu (Jugosławia) w obrębie terenu występowania pszczoły kraińskiej; różni się od niej jasnym ubarwieniem robotnic i stąd zaklasyfikowano ją jako odrębny podgatunek. P.b. nie została dotąd bliżej poznana i nie wyjaśniono jeszcze jej stanowiska systematycznego. Niektórzy badacze uważają ją za nizinną odmianę pszczoły kraińskiej. PSZCZOŁA BASZKIRSKA BARTNA - populacja miejscowa pszczoły leśnej, żyjąca w stanie dzikim w lasach górzystej części Baszkirii (Rosja). Jest objęta ochroną i rozprowadzana w pasiekach. PSZCZOŁA CHIŃSKA Apis cerana sinensis Smith - grupa ras i populacji pszczoły wschodniej, zamieszkująca obszar Chin, dość silnie zróżnicowana pod względem morfologicznym i biologicznym: od południowych form tropikalnych (jasne ubarwienie, mniejsze rozmiary ciała) do północnych (ciemne ubarwienie, większe rozmiary ciała), przystosowanych do surowego klimatu kontynentalnego (spadek temperatury do -30°C). P.ch. jest dość rojliwa, skłonna do opuszczania gniazda, raczej łagodna, słabo się broni przed szkodnikami, pracuje w temperaturze 4-40 stopni Celsjusza, w Chinach ceniona i chętnie utrzymywana na ogól w prymitywnych warunkach. Jej znaczenie gospodarcze nie maleje, mimo popularności importowanej i hodowanej pszczoły miodnej, głównie włoskiej 1913 do 1925 r.) i kaukaskiej. Opracował: Grzegorz Stanek 8 PSZCZOŁA CYPRYJSKA Apis mellifera cypria Pollm. - podgatunek pszczoły miodnej z grupy orientalnej, zasiedlającej Cypr, podobny do pszczoły syryjskiej U robotnic p.c. pierwsze 3 tergity odwłokowe są jasne, złocistożółte, ostatnie ciemne, sternity jasne, tarczka żółta. Rodziny rozwijają się intensywnie (wysoka wydajność czerwienią matek), są rojliwe, pracowite, nie błądzą, zimują dobrze. Odznaczają się dużą pobudliwością, niepokojone silnie żądlą. Na przełomie XIX i XX w. p.c. chętnie importowano do różnych krajów, głównie ze względu na ładne ubarwienie. PSZCZOŁA DALEKOWSCHODNIA - populacja pszczoły miodnej zadomowiona od niedawna na Dalekim Wschodzie w dorzeczu Amuru i Ussuri, przystosowana do bardzo obfitych pożytków, przede wszystkim z lipowych lasów. Jest podobna do pszczoły ukraińskiej, która była jej głównym protoplastą. Jest ona także w znacznym stopniu spokrewniona z pszczołą leśną oraz, mniej z pszczołą kaukaską i - pszczołą włoską. Charakteryzuje się dużą zmiennością cech; ubarwienie ma szare lub szarożółte. PSZCZOŁA EGIPSKA Apis mellifera lamarckii Cocker. - podgatunek pszczoły miodnej z grupy orientalnej, zamieszkujący dolinę Nilu. Robotnice p.e. mają szarobiałe paski na odwłoku, którego pierwsze trzy segmenty są żółtopomarańczowe, trutnie zdarzają się ciemne. P.e. odznacza się wybitną rojliwością, odciąga wiele mateczników (do 400). Na plastrach zachowuje się spokojnie, jest niezbyt agresywna. Nie używa kitu. PSZCZOŁA IBERYJSKA - rasa lokalna pszczoły miodnej właściwej, zamieszkująca Półwysep Iberyjski. P.i. ma ciało średniej wielkości, ciemno ubarwione, jest agresywna. Zachowała się dotychczas w stosunkowo czystej postaci. PSZCZOŁA INDOCHIŃSKA Apis cerana socialis Lepel. - populacje pszczoły wschodniej zasiedlające Półwysep Indochiński. P.i. żyje dziko, ale jest także utrzymywana przez ludność tubylczą jako tzw. pszczoła miejscowa, ostatnio wypierana przez importowaną pszczołę miodną, głównie włoską i kaukaską. PSZCZOŁA INDONEZYJSKA Apis cerana insularis Friese - grupa ras i populacji pszczoły wschodniej, występująca na wyspach Indonezji w różnych odmianach żyjących dziko i hodowanych. Pod względem systematycznym p.i. jest zupełnie nieuporządkowana, wymieniana w literaturze także pod innymi nazwami (A.c. javana - pszczoła jawajska, A.c. johni - pszczoła sumatrzańska). PSZCZOŁA INDYJSKA Apis cerana indica Fab. - podgatunek pszczoły wschodniej zamieszkujący Półwysep Indyjski, na zachód i północ sięgający Afganistanu i Himalajów. P.i. od dawna jest utrzymywana i hodowana w prymitywnych warunkach (w garnkach glinianych, kłodach, we wnękach budynków), obecnie dość skutecznie zastępowana pszczołą miodną. Znane są odmiany p.i. żyjące dziko. Na obszarze występowania p.i. jest dość silnie zróżnicowana (lokalne rasy i populacje) i częściowo tylko poznana pod względem systematycznym. Ostatnio na terenie Indii opisano szczegółowo dwie jej rasy ekologiczne: nizinną i górską; na podgórzu występują formy przejściowe. PSZCZOŁA JAPOŃSKA Apis cerana japonica Rad. - grupa populacji pszczoły wschodniej zasiedlająca pierwotnie Japonię oraz prawdopodobnie pobrzeże